Ховсдогч

 

The Cabinet of Dr. Caligari (1920) . Бүх цаг үеийн хамгийн нөлөө бүхий, Германы экспрессионист кино урлагийн хамгийн чухал бүтээл гэгддэг энэхүү бүтээлийн талаарх шинжилгээ, судалгаа тоймгүй их байдаг, уншигчдынхаа залхууг хүргэхгүй нь тулд товч бөгөөд тоймлон энэхүү классик дуугүй хоррор кинотой танилцая. Киног Германы кино найруулагч Robert Wiene найруулж, кино зохиолыг Hans Janowitz, Carl Mayer нар бичсэн бол гол дүрүүдэд Conrad Veidt, Werner Krauss зэрэг жүжигчид тоглосон. Киноны үндсэн сэдвийг засаг баригчдын харгис, иррационал байдлыг шүүмжилсэн гэж үздэг бөгөөд нэрт кино шүүмжлэгч. Roger Ebert уг кино "анхны жинхэнэ хоррор кино" гэсэн байдаг ба артхаус кинонуудын анхдагч, кино урлаг дахь анхны култ классик кино гэсэн өргөмжлөлийг өнөөдөр хүртээд байна. Тэгвэл TSPDT сайт бүх цаг үеийн хамгийн шилдэг мянган киноны 210-р байрт жагсааснаас гадна Германы кино урлагийг дэлхийн анхааралд өртүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж, Америкийн кино урлагт, ялангуяа хоррор болон нуар жанрт үлэмж нөлөө үзүүлсэн кино бөлгөө. Киноны зохиолыг хамтран бичсэн Hans Janowitz. Carl Mayer нар дэлхийн нэгдүгээр дайны дараахан танилцсан бөгөөд тэд адилхан пасифист (дайны эсрэг) үзэлтнүүд байв. Janowitz дайны үед офицер цолтой байсан боловч дайнаар үзэж харсан зүйлдээ гутраад цэрэг армийг үзэн ядах болсон нь зохиолд нь нөлөөлжээ. Mayer дайны үеэр алба хаахаас зайлсхийхийн тулд галзуу мэт дүр эсгэж, улмаар цэргийн сэтгэлзүйч дээр хүргэгдэж байсан агаад үүнээс болж тэрээр эрх баригчдыг үзэн ядах сэтгэлтэй болсон, мөн түүнчлэн өөрийг нь үзэж байсан эмчийг Caligari-ын дүрийн загвар болгожээ. 

Janowitz Mayer хоёр нэгэн жүжигчин найзаараа дамжуулан танилцсан, тухайн тэд хоёулах мөнгөгүй хүнд үеийг туулж байсан ба Janowitz-ын дурлалт хүүхэн Gilda Langer гэх жүжигчин тэднийг кино зохиол бичихийг зөвлөжээ. Энэ хүүхнээс үндэслэн киноны Jane гэх дүрийг бүтээжээ. Бас нэг сонирхолтой зүйл байдаг нь, Janowitz-ыг дайнд явсан хойгуур Gilda нэгэн зөнч дээр очиж, зөнч түүнд Janowitz дайнаас эсэн мэнд ирнэ, харин чи өөрөө үхэх юм байна гэж хэлжээ. Зөн биеллээ олж дөнгөж 23 настай Gilda учир битүүлгээр амиа алдсан. Janowitz энэ явдлыг кинондоо оруулсан буюу яармаг дээр Alan-ын үхлийг Cesare зөгнөж хэлдэг билээ. Хэдийгээр тэд урлагтай холбоогүй хүмүүс байсан ч, 1918-1919 оны өвөл 6 долоо хоногийн турш кино зохиол дээрээ ажилласан бөгөөд өөрсдийнхөө үүргийг тодорхойлохдоо, Janowitz өөрийгөө "үр тарьсан эцэг" харин Mayer түүнийг тээж, боловсронгуй болгосон эх" гэж нэрлэж байж. Мөн тэдэнд экспрессионист кино урлаач Paul Wegener нөлөөлсөн зүйлсийн нэг байв. Зохиолын зарим санааг Берлиний нэгэн циркийн үзүүлбэрийг үзэж байхдаа олсон ба үзүүлбэрт нэгэн хүн ховсдуулсаны улмаас асар их бяр тэнхээтэй болж байжээ. Мөн киноны дүрслэлийн зарим санааг Janowitz өөрийн төрөлх Прага хотын дурсамжаасаа авсны дотор эрх мэдэлтнүүдийн хүнлэг бус эрх мэдэл хүнийг солиоруулдаг гэсэн эрх баригчдад үл итгэх үзлээ зохиолдоо багтаахаа мартсангүй аж. Janowitz 1913 онд Гамбург хотын цэцэгт хүрээлэнгийн ойролцоо явж байгаад хүн амины хэргийн гэрч болж байсан нь зохиолд нь бас тусгалаа олжээ.

Janowitz, Mayer нар дураараа эрх мэдэлтнүүдийн харгис, солиотой үйлдлүүдийг буруутгасан зохиол бичихээр зорьсон гэдэг. Кино нээлтээ хийсний дараа нь, Janowitz хэлэхдээ "эрх баригчдын хүнлэг бус төрийг" илчлэх нь зохиолчдын далд ухамсар байсныг ойлгосон гэжээ. Гэвч киноны тайз заслыг зохион бүтээсэн Hermann Warm Mayer зохиолоо бичихдээ ямар ч улс төрийн зорилго агуулаагүй гэжээ. Кино түүхч David Robinson уг кино гарсанаас хойш олон арван жилийн дараа Janowitz зохиолдоо эрх баригчдын эсрэг санаа зорилго дурдаагүй байсан гэж тэмдэглэсэн бөгөөд Janowitz киног нь тэгж тайлбарлаж эхэлсэн болохоор хариу нь өөрчлөгдсөн байж магадгүй гэж нэмж хэлжээ. Janowitz киноныхоо нэрийг Францын зохиолч Стендалын үл мэдэгдэх захидлууд" хэмээх ховор номоос авсан гэж мэдэгддэг буюу уг номонд Caligari нэртэй офицер гардаг аж. Харин кино түүхч John D. Barlow-ын үзэж буйгаар тийм захидлын тухай ямар ч бүртгэл байхгүй гээд үүнийг Janowitz зохиосон гэж маргадаг. Caligari дүрийн гаднах төрхийг Германы философич Шопенхауэрын хөрөг зургаас санаа авч бүтээжээ.

Киноны түүх нь үлгэр шиг абстрактаар хүүрнэж, дүрүүдийн сэтгэлзүйн сэдлийн талаар бага тайлбарлаж, харин илүүтэй киноны дүрслэлийн хэв маягийг чухалчлан онцолдог. Эх зохиол нь киноны тайз болон хувцаслалтад дэлгэрээд байсан экспрессионист нөлөөг багахан агуулсан байв. Кино найруулагч Fritz Lang-аар дамжуулан Janowitz Mayer хоёр Decla-Bioscop кино компанийн захирал Erich Pommer-тэй уулзаж кино зохиолоо худалдах талаар ярилцсан байдаг. Pommer-ын хэлснээр, тэрээр тэднээс салах гэж оролдсон боловч тэд тохиролцох хүртлээ уйгагүй зүтгэсэн бөгөөд Pommer зохиолоо үлдээгээд явчих гэтэл Mayer зохиолоо чанга уншиж эхэлсэн ба тэрхэн дороо Pommer тэдэнтэй шууд гэрээлжээ. Pommer тухайн үед зохиолоор хямдхан кино хийх боломжтой гэж үзээд авсан гэдэг: Pommer "би зохиолоос туршилтыг олж харсан, би харьцангуй хямд кино хийж болох нь гэж харсан" хэмээжээ. 

Тус кино нь хүүрнэлийн хүрээлсэн түүхийг ашигладаг; оршил болон төгсгөл киноны үндсэн төөрөгдүүдсэн дурсамж байдаг ба энэ бол романд ашигладаг техник юм. Fritz Lang кинонд оролцож магадгүй байсан үедээ "хэвийн" хэв маягтай нээлтийн хэсгийг нэмж оруулахыг санал болгосон байдаг, энэ нь үзэгчид киноны үлдсэн хэсэгт төөрөгдөлгүйгээр хөтлөх болно гэж үзжээ. Lang хүрээлсэн түүхийн бүтцийг санал болгосон уу, эсхүл аль хэдийн бэлэн болчихсон байхад нь зөвлөгөө өгсөн үү гэдэг тодорхойгүй хэвээр байгаа ба зарим судлаачид Lang-ын дурсаж хэлсэнд эргэлзээтэй ханддаг. Харин найруулагч Robert Wiene өөрчлөлтийг дэмжиж байжээ. Janowitz, Mayer нар кинонд хүрээлсэн түүх нэмвэл киноны улс төрийн, хувьсгалт ач холбогдлыг сулруулна гэж үзээд дургүй байсан, өөрсдийнх нь бүтээлийг хүчиндсэнээр бидний киноны симболик шинж алдагдаж, улиг болсон кино болно гэж эсэргүүцэж байсан агаад киноны зохиол нэгэнт студид очсон тул яаж ч чадахгүй өнгөрсөн гэх яриа бий. Судлаач Siegfried Kracauer бичсэн номондоо; Janowitz-ын бичсэн хэвлэгдээгүй скрипт дээр үндэслэсэн бөгөөд кино уг нь ямар хүрээлсэн түүхгүй, хотод яармаг болж байгаагаар кино эхлээд Caligari "засан хүмүүжиж" байгаагаар төгсдөг гэжээ. Хүрээлсэн түүх нь эрх баригчдыг алдаршуулсан ба мөн хувьсгалт киног "уламжлалыг дагагч" болгон хувиргасан гэж Kracauer маргаж байна.

Жүжигчин Werner Krauss 1950аад оны эхэн үед зохиолын хуулбар өөрт нь байгаа гэж мэдэгдэх хүртэл зохиолын хуулбар байхгүй гэж үздэг байв. Тэр үүнийгээ бусадтай хуваалцахаас татгалзаж байгаад 1978 онд нас барсных нь дараа Германы кино архив худалдаж авчээ. Киноны зохиолоос өөр ч гэсэн эх зохиолын нэг хэсэгт хүрээлсэн түүх байсан нь илэрсэн. Эх зохиолын гар бичмэлд тосгоны гоёмсог дэнж дээрээс эхэлж, Jane, Francis нар үдэшлэг зохион байгуулж байдаг ба зочид Francis-аас 20 жилийн өмнө өөрт нь тохиолдсон түүхийг ярихыг шаарддаг. Зохиолд хүрээлсэн түүхийн төгсгөл дутуу байдаг нь Kracauer-ын онолыг хүчтэй няцааж байна. Киноны дүрслэлийн хэв маяг харанхуй, гаж, эрчилсэн; харааны мэдрэмжийн хэлбэр, хэмжээ, цар хүрээ нв радикал, санаатай гажуудуулсан нь эмх замбараагүй, галзуу төрхийг бий болгодог. Тайз заслуудад хурц үзүүртэй хэлбэрүүд, ташуу болон муруй шугамууд давамгайлах ба гудамжууд нь нарийнхан, эргүүлэгтэй байдаг бол мушгирсан бүтэц, ландшафтууд нь ер бусын өнцгөөр хазайж харагддаг нь хэзээ мөдгүй нурж юмуу дэлбэрч болзошгүй мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ.

 Тайз засал нь тод, хар өнгөөр тодорхойлогддог бөгөөд Холстенволлын ландшафтыг барьж босгоогүй зотон дээр зурсан, мөн гэрэл, сүүдрийн зураасыг шууд тайз засал дээр шууд зурсанаар харах өнцөг, гурван хэмжээст байдлыг улам бүр гажуудуулдаг. Барилгууд нь бөөгнөрсөн, хоорондоо холбогдсон кубист маягийн архитектуртай ба харанхуй, мушгирсан арын гудамжаар хүрээлэгдсэн байдаг. Зохиолч Lotte Eisner "киноны объектууд амьд юм шиг харагддаг бөгөөд ер бусын сүнслэг байдлаар чичирхийлж байгаа мэт" гэж бичжээ. Мөн зохиолч Rudolf Kurtz "объектуудын динамик хүч бүтээгдэх хүслээр ульдаг" гэжээ. Өрөөнүүдийн цонх нь тэнцвэргүй, хаалга нь дөрвөлжин биш, сандал нь хэт өндөр зэргээр маш радикал дүрслэлтэйгээс гаднэ коридор, өрөөний хананд жигтэй загвар, дүрс зурсан байдаг бол гадаах моднууд нь мушгирсан тэмтрүүлтэй төстэй байдаг. Германы киноны профессор Anton Kaes "Германы экспрессионизмын хэв маяг нь кино бүтээгчдэд кино туршилт хийх, тусгай эффэкт ашиглах хийгээд дарагдсан хүсэл, ухамсаргүй айдас, төөрөлдсөн ухааныг судлах боломж олгосон" гэж бичсэн байдаг. Киноны дүрслэлийн хэв маяг нь гадна талдаа түгшүүр, аюултай харагдаж, хар дарсан юмуу галзуурсан мэт сэтгэл төрүүлэх буюу ийм мэдрэмжийг реалистик газар нутаг юмуу уламжлалт загвар хэлбэр төрүүлэхгүй билээ. Kracauer "ийм бүтэц нь материал объектийг сэтгэл хөдлөлийн төгс гоёл чимэглэл болгон хувиргадаг" гэж бичсэн буй. Киноны үйл явдал, сцэнүүдийн ихэнх нь галзуурсан хүүрнэгчийн дурсамжууд агаад үүний үр дүнд гажуудсан дүрслэлийн хэв маяг нь түүний оюун ухааны хямралын чанарыг авсанаар үзэгчдэд галзуу хүний ухаанд байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ. Орчин үеийн экспрессионист уран зургийн нэгэн адилаар уг киноны дүрслэх хэв маяг нь гадна ертөнцөд үзүүлэх сэтгэл хөдлөлийн хариу үйлдлийн тусгал ажээ.

Ихэнхдээ, киноны тайз засал нь тухайн сцэн дэх дүрүүдийн сэтгэл хөдлөлийг илэрхийлдэг. Энэхүү бүтээл нь Веймарын үеийн киног дагаж хүчирхийлэгч, магадгүй галзуурсан эрх баригчдын харгис, иррационал байдлыг сэдэвчилдэг. Энэхүү кино нь Германы дайнч засгийн газар, Германы системд агуулагдах хөнөөлт чиглэлийг бэлгэддэг бөгөөд дүр нь эрх баригчдыг шүтэн бишрэгч хязгааргүй эрх мэдлийг хийгээд давамгайллын хүслээ хангахын төлөө хүмүүний бүх эрх, үнэт зүйлсийг хэрцгийгээр зөрчдөг гэж Kracauer хэлжээ. Barlow үүнтэй адилхан; энэ кино бол Германыг удаан хугацаанд зовоосон харгис хүчний жишээ гэж тодорхойлсоноос гадна Cesare "болзолгүй дагагч нийтлэг хүнийг" илэрхийлнэ гэжээ. Цэргүүд алба хааж байхдаа бэлтгэгддэг шиг Cesare бол ал эсхүл алагдах нөхцөлтэй нийтлэг иргэнийг төлөөлдөг бөгөөд энэ кино бол Германы засгийн газар эдгээр цэргүүдийг дайнд үхүүлэхээр илгээж байгааг бэлгэддэг гэж Janowitz мэдэгдэж байжээ. Мөн кино нь бусдын оюун ухаан, үйлдлийг удирддсанаар эмх замбараагүйтэл, ёс суртахууны болон нийгмийн гажуудалд хүргэж буйг харуулна. Cesare ямар ч хувийн шинж чанаргүй ба тэр бол ердөө л эзнийхээ хэрэгсэл юм. 

Тэр Caligari-аас маш их хамааралтай тул яг л түлшин дууссан машин шиг амьдралынхаа эх үүсвэрээс холдвол үхдэг. Киноны бас нэг чухал сэдэв бол галзуурал ба эрүүл ухаан хоёрын тогтворгүй ялгаа, улмаар эрүүл ухаан гэдэг ойлголт өөрөө тогтворгүй болдог гэж шүүмжлэгч Stephen Brockmann бичсэн. Түүний хэлснээр киноны төгсгөлд үзэгчид үзэж байсан түүхээ галзуу хүний хүүрнэгчийн яриа байсныг ойлгодог тул үзсэн зүйлээ найдвартай гэж үзэх боломжгүй аж. Киноны эгэл бус абстракт дүрслэл болон бусад загварчилсан элементүүд галзуу хүний ертөнцийг харах мэдрэмжийг өгдөг. Үүний адилаар, киноны түүх нь хар дарсан зүүд шиг, харин хүрээлсэн түүх нь бодит ертөнцийн түүхийг өгүүлнэ. Barlow "эрүүл, практик оюун ухаанд бодит байдлын эцсийн мэдрэмж гажуудсан, галзуурсан мэт харагдах болно гэсэн ерөнхий экспрессионист сэдвийг харуулсан" гэжээ. Кинонд дурсамжаар дамжуулан хүүрнэсэн аливаа түүх нь хүүрнэгчийн өнцгөөс байдаг учир түүхийг субъектив болгодогийг санах хэрэгтэй. Киноны төгсгөлд, галзуугийн эмнэлэгийн дарга Francis-г өвчтэй гэсэн санааг илэрхийлдэггүй ч өвчтнүүддээ үнэхээр анхаарал тавьж байгаа мэт санагддаг. Гэвч Francis өөрийгөө мөшгигдөж байна гэж итгэдэг тул түүний өнцгөөс өгүүлсэн түүхээр Caligari мөшгөгч болж байна. Киноны өөр нэг чухал сэдэв бол хоёрдмол байдал юм. Үндсэн хүүрнэлд Caligari-г галзуу дарангуйлагч, харин хүрээлсэн түүхэнд нэр хүндтэй, эрх мэдэлтэй галзуугийн эмнэлэгийн дарга гэж дүрслэгддэг. Энэхүү хоёрдмол байдлын үр дүнд үзэгчид түүнийг эелдэг, халамжтай хүн болохыг нотлох баримтаар харах боловч киноны төгсгөлд түүнийг хорон санаатан гэж сэжиглэх боломжтой байдаг.

Ер нь, үндсэн хүүрнэлийн хүрээнд ч Caligari хоёрдмол амьдралаар амьдардаг; галзуугийн эмнэлэгийн нэр хүндтэй дарга боловч шөнөөр ховсдогч, алуурчин болдог. Мөн түүнчлэн энэ дүр нь 18-р зууны Caligari гэдэг ид шидтэнийг "жинхэнэ" гэж итгээд үүндээ хэт автаад түүний нууцад нэвтэрснээр "Caligari болохыг" хүссэн гэдгээрээ энэ дүр нь хоёрдмол юм. Francis мөн хоёрдмол амьдралтай, үндсэн түүхэнд гол баатар шиг байдаг бол хүрээлсэн түүхэнд галзуугийн эмнэлэгийн өвчтөн байдаг. Francis-ын ярьж буй түүх бол сэтгэцийн эмчтэйгээ хамт шилжүүлсэн үйлдэл, түүнчлэн Cesare бол галзуугийн эмнэлэгийн эрх мэдэлтэй даргын ээлжид нэг ховсдуулсан хохирогч гэсэн түүний төсөөлөл байж магадгүй гэж Kaen бичжээ.  Cesare-ын дүр бол дарангуйлагч эзний боол, бас алуурчин гэдгээрээ нэгэн зэрэг алуурчин, хохирогчийн үүрэг гүйцэтгэж байна. Кино гарсан даруйд үзэгчид болон шүүмжлэгчид хэрхэн хүлээж авсан талаар янз бүрийн мэдээлэл байдаг. Германчууд өөрсдөө үл тоомсорлохоос хэт автах хүртэл хэмжээнд байснаас гадна кино урлагийн анхны арт бүтээл гэж үзэгсэд хүртэл байсан гэдэг. Гэхдээ, ерөнхийдөө бол Германчууд энэ киног хүлээж авах болоогүй гэж үзэгсэд давамгайлж байсан гэх. Barlow зэрэг шүүмжлэгчид кинонд ирэх шүүмжлэлийг кино урлаг нялх байсантай холбодог ба киноны хачин этгээд элементүүдийг хүлээж авахад үзэгчид бэлэн байгаагүй гэж үздэг.

Харин Америкийн шүүмжлэгчдийн хариу эерэг, урам зоригтой байв. Харин Kaes-ын хэлснээр; дэлхийн нэгдүгээр дайнаас болж Германд итгэх итгэл суларч, улмаар Германы урлаг болон бусад зүйлсийг үнэлэх үлэмж буурснаар уг кинонд хандах хандлага хуваагдмал байсан гэдэг. Холливуудын зарим кино компани үүнийг болзошгүй өрсөлдөөн гэж үзээд эл бүтээлийг гаргахыг эсрэгүүцэж "энэ бол гадны түрэмгийлэл" гэж хүртэл нэрлэж байжээ. Зарим Америкийн шүүмжлэгчид киноны хэмнэлийг төгс гээд ерөнхийд нь Эдгар Аллан Погийн бүтээлтэй харьцуулсан байдаг. New York Times сэтгүүл киног орчин үеийн уран зурагтай харьцуулж, тайз заслыг нь Marcel Duchamp-ын " Nude Descending a Staircase,  no. 2" зурагтай зүйрлэжээ. Шүүмжлэгч, кино найруулагч Albert Lewin "өнөөдрийг хүртэл Америкт үзүүлсэн цорын ганц чухал кино" гэж байжээ.